Mijn leerlingen -ik ben docent geschiedenis- hebben nog steeds het naïeve idee dat ik overal verstand van heb. Nu deze week de gemoederen tussen Iran en de Verenigde Staten hoog oplopen, maken zij zich druk en kreeg ik bij iedere les de vraag: 'Wat denkt u, komt er een derde wereldoorlog juf?'

Ik heb me werkelijk nog geen seconde zorgen gemaakt dat dit op een derde wereldoorlog zou kunnen uitlopen. Ik schaar Trump en Khamenie onder de noemer veel geschreeuw weinig wol en zet mijn geld op de weldenkende leden van de internationale organisaties als de EU, NAVO en de Verenigde Naties die ten slotte in het leven zijn geroepen om de blunders uit de twintigste eeuw voortaan te voorkomen. De mens zou toch een zielige soort zijn als we niet van onze fouten konden leren. 

Polen

Maar de zorgen van mijn leerlingen zetten mij wel aan het denken. Zouden mensen in Polen op de avond van 31 augustus 1939 ook overtuigend hebben beweerd dat er geen tweede wereldoorlog zou uitbreken, amper twintig jaar na de vorige oorlog? Zo dom zouden de generaals toch niet zijn? Britse premier Chamberlain had zelf een jaar ervoor nog, na de conferentie van München, met een vredesverdrag gezwaaid dat hij dacht te hebben gesloten met Hitler. Ik heb me vaak afgevraagd of hij dat papier later heeft opgevreten toen bleek dat hij zo in de maling was genomen. 

Kroonprins

En wie kon voorspellen dat de moord op 1 persoon, de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije zou leiden tot 8.5 miljoen doden. 65 miljoen militairen uit 32 landen voorzagen een korte 'frischer, fröhlicher Krieg'. Liep dat even anders. Slechts 10% van de militairen van Oostenrijk-Hongarije kwam ongeschonden uit de oorlog.

Cubacrisis

Denk je nu aan de rand van een derde wereldoorlog te staan, in 1962 waren we er schijnbaar nog veel dichterbij. Tijdens de Cubacrisis in oktober lagen de Russische en Amerikaanse schepen al recht tegenover elkaar met schietgrage generaals aan de knoppen die tijdens hun carrière nog nooit oorlog hadden meegemaakt. In tegenstelling tot vandaag de dag was gebrek aan informatie en communicatie daar het probleem. Er was een dubbelspion voor nodig om beide partijen met elkaar in contact te brengen om uiteindelijk de crisis te bezweren. Pas daarna werd een directe telefoonlijn aangelegd tussen het Witte huis en het Kremlin. Toch wel handig.

Kierkegaard

Het lastige aan geschiedenis is dat we de situatie pas achteraf bestuderen. Dan kijken we terug en worden verbanden duidelijk, zien we oorzaken, aanleiding en gevolgen. Zoals Kierkegaard zegt: 'Het leven kan alleen achterwaarts begrepen worden, maar het moet voorwaarts worden geleefd.' Misschien ben ik op dit punt nog naïever dan mijn leerlingen, maar ik blijf geloven in de evolutie van de mens, dat geschiedenis niet zomaar een wetenschap is en dat we in staat zijn van het verleden te leren en onze fouten niet continue herhalen.