Je kunt er niet omheen. Kranten, talkshows en social media, het Coronavirus is overal. Was het een maand geleden nog een ver-van-ons-bed item, inmiddels is de vraag niet meer óf maar wanneer het virus Nederland bereikt. Een epidemisch of mogelijk pandemisch virus dat vanuit Azië naar Europa overslaat. Hebben we dat niet eerder gezien? Jazeker! Bij vlagen teistert de Pest Europa van de veertiende tot de negentiende eeuw, veroorzaakt door de bacterie Yersinia pestis, waaraan de ziekte zijn naam ontleend.

Pestis betekent plaag in het Latijn en werd gebruikt voor ongeluk, verderf, hongersnood en lijden. Middeleeuwse bronnen die slachtoffers van pestis beschrijven, kunnen dus ook over pokken, cholera of vlektyfus gaan. In de pandemie van 1347 tot 1351 wordt een kwart tot een derde van de Europese bevolking uitgeroeid door de Pest, wat destijds neerkwam op enkele tientallen miljoenen. Of het allemaal over de Zwarte dood (longpest of builenpest) gaat is wat onzeker. Net als de complottheorieën ons nu om de oren vliegen (Trump heeft het virus naar China gestuurd) konden ze in de middeleeuwen ook overdrijven. Volgens middeleeuwse kronieken is in Avignon meer dan 100% van de bevolking bezweken!

Overeenkomsten tussen het coronavirus en de Pest zijn frappant. De Zwarte dood van de veertiende eeuw is ontstaan in Kirgizië (Centraal-Azië) en volgde grofweg de handelsroutes. Zoals zakelijk en toeristisch verkeer het coronavirus verplaatste. In 1347 drijft een Genuees handelsschip de haven van Sicilië binnen. Ik zeg drijft in plaats van roeit wat gebruikelijk was, maar de roeiers zijn net als alle opvarenden dood of stervende. Hoewel de omstandigheden gelukkig minder hopeloos zijn, doen de ronddobberende cruiseschepen van nu mij hieraan denken. De enige levende opvarenden die de handelsschepen in Sicilië in 1347 verlieten, waren de ratten die ervoor zorgden dat Italië als eerste Europees land werd getroffen door de Pest.

Daar houdt de vergelijking hopelijk op, want waar de meesten van ons het hoofd koel houden en hoogstens wat beter opletten en onze handen vaker wassen, op de hamsteraars, complot- en doemdenkers na, slaat de middeleeuwse bevolking de plank finaal mis.

Ziektes waren, volgens theorieën uit de Romeinse tijd, de oorzaak van een onbalans in de vier lichaamssappen: bloed, slijm, gele of zwarte gal (humorenleer). Een teveel aan een van deze sappen werd opgelost door aderlaten. Via een snee in de arm werd bloed afgetapt, waardoor de onbalans zou worden opgeheven. Dit had slechts een infectie of een extra verzwakking van de patiënt tot gevolg, maar leidde niet tot genezing.

Volgens de strenggelovige christelijke bevolking moest de Pest wel een straf van God zijn voor de zonden van de mens en met de juiste boetedoening -zelfgeseling met leren zwepen of kettingen- kon Gods barmhartigheid worden afgesmeekt. Waarschijnlijk hebben de rondtrekkende groepen flagellanten de Pest alleen maar sneller verspreid.

Minder pijnlijk is de theorie dat de Pest uit het zuiden komt (Italië) en door de ramen op het zuiden dicht te houden kan je de Pest laten overwaaien.

Wie het echt niet meer weet, gaat op zoek naar een zondebok en de Joden zijn al eeuwenlang een doelwit. Zij zouden de veroorzakers van de Pest zijn door waterputten te vergiftigen en werden massaal verdreven, gemarteld of vermoord. Een joodse arts in Straatsburg gaf bevel om de joodse wijk volgens de exacte beschrijving in Leviticus, het derde boek van de Hebreeuwse bijbel, te reinigen, onder andere door afval te verbranden. Gevolg was dat ratten naar omliggende wijken uitweken en slechts 5% van de joodse bevolking in Straatsburg werd besmet in vergelijking met de 20 tot 100% in andere steden. In plaats van de hygiëne aan te grijpen als efficiënte maatregel tegen het virus, werd de arts aangeklaagd en op de pijnbank gelegd. Na zijn gedwongen, valse bekentenis werd de volledige bevolking van de joodse wijk vermoord.

Nou ben ik een nuchtere Hollandse kaaskop en zal je mij niet snel aan het hamsteren krijgen, maar ik heb toch desinfecterende gel gekocht om te gebruiken op school. Want als er iets legendarisch slecht wordt schoongemaakt, zijn het wel scholen. Van de toetsenborden, smartboards of leuningen op school gaat menig virologenhart sneller kloppen denk ik.